ΚΙΟΥΠΛΙΑ ΒΙΘΥΝΙΑΣ Μ. ΑΣΙΑ

Σε απόσταση 6 χιλιομέτρων  από το σιδηροδρομικό σταθμό του Βηλετζίκ και 80 χιλιομέτρων ΝΑ από την Προύσα, βρίσκονται τα Κιουπλιά,  μέσα στην εύφορη κοιλάδα την οποία διαρρέει ο Γάλλος ποταμός (Kara Su), αριστερός παραπόταμος του Σαγγάριου. Το εύφορο της περιοχής και η εργατικότητα των κατοίκων της κοιλάδας του Καρασού καθιστούσαν τα Κιουπλία μια ευημερούσα κωμόπολη της περιοχής, τους δε κατοίκους οικονομικά ανεξάρτητους.

Η ονομασία του οικισμού ήταν κοινή τόσο για το μουσουλμανικό όσο και για το χριστιανικό ορθόδοξο στοιχείο· παρουσιάζεται στα επίσημα οθωμανικά κρατικά έγγραφα αλλά και στα εκκλησιαστικά έγγραφα.
Υπάρχουν δύο βασικές εκδοχές για την ετυμολογία της ονομασίας: Η πρώτη υποστηρίζει την προέλευσή της από παραφθορά και ταυτόχρονα εξελληνισμό της τουρκικής λέξης köprü, που σημαίνει «γέφυρα». Η δεύτερη εκδοχή ετυμολογεί την ονομασία από την τουρκική λέξη küp (πιθάρι, κιούπι). Αυτό ίσως εξηγείται είτε από την κατασκευή πιθαριών από τους κατοίκους παλαιότερα είτε από τη γεωμορφολογία του εδάφους.
Τα Κιουπλιά ιδρύθηκαν το 1710 από τον Χαϊντάρ πασά (Haydar paşa), βεζίρη  του σουλτάνου Κιοπρουλάν Αχμέτ Α’, με σκοπό να επισκευάζονται οι γέφυρες του ποταμού Καρά Σου, για να διακινούνται τα Τουρκικά στρατεύματα που πήγαιναν στην Κωνσταντινούπολη. Αρχικά εγκαταστάθηκαν Μακεδόνες γεφυροποιοί και μυλωνάδες. Αργότερα μεταφέρθηκαν Έλληνες και Τούρκοι από το Αϊδίνι και την Καισάρεια.
Τα Κιουπλιά από το 1885 αποτελούσαν πρωτεύουσα μουδουρλικιού (müdürlük) του καϊμακαμλικιού του Σογιούτ, το οποίο με τη σειρά του ανήκε στο μουτεσαριφλίκι (mütesafırlık) του Βηλετζίκ του βιλαετιού της Προύσας. Στο μουδουρλούκι (müdürlük) των Κιουπλιών υπάγονταν τα χωριά Ακσεχίρ (Akşehir), Ασαίκιοϊ (Asağıköy), Μπάσκιοϊ (Başköy) και Κιζίλ Καγιά (Kızılkaya).

Το χωριό ανήκε εκκλησιαστικά στη μητρόποληΝικαίας.

Ο συνολικός πληθυσμός πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922) έφτανε τους 8.000 κατοίκους, από τους οποίους 7.000 Ελληνορθόδοξοι (1.300 οικογένειες) και 1.000 μουσουλμάνοι (200 οικογένειες). Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των προσφύγων από τα Κιουπλιά, ο συνολικός πληθυσμός πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή έφτανε τους 5.000 κατοίκους, από τους οποίους 4.000 Ελληνορθόδοξοι (1.000 οικογένειες) και 1.000 μουσουλμάνοι (200 οικογένειες). Σε άλλες πηγές, ωστόσο, τα πληθυσμιακά μεγέθη διαφέρουν σημαντικά.  Η αύξηση  του πληθυσμού πρέπει να τοποθετηθεί στις αρχές του 19ου αιώνα από εποίκους που ήρθαν από διάφορα μέρη της Μικράς Ασίας, όπως το Αϊδίνι  και τη  Καισάρεια, αλλά και από τη Χίο (πιθανόν η μετοίκηση συνδέεται με τα γεγονότα του 1822). Οι ελληνορθόδοξοι κάτοικοι της κωμόπολης ήταν τουρκόφωνοι. Τα ελληνικά τα διδάχθηκαν οι νεότερες γενιές στο σχολείο, ενώ και η Θεία Λειτουργία γινόταν στα ελληνικά. 

Τα Κιουπλιά είχαν αρκετές συνοικίες (μαχαλάδες ). Οι σπουδαιότεροι από αυτούς ήταν: α) Παπάζ μαχαλάς (papaz mahallesi = συνοικία του παπά), β) Αϊντίν μαχαλάς (Aydın mahallesi = συνοικία του Αϊδινίου), όπου ήταν συγκεντρωμένες οι οικογένειες των εποίκων από το Αϊδίνι, γ) Τσάι μαχαλάς (Çay mahallesi = συνοικία του ρυακιού, του ποταμού), που βρισκόταν στο κάτω μέρος του χωριού προς την πλευρά του ποταμού, δ) Μπαϊρακτάρ μαχαλάς (Βayraktar mahallesi = συνοικία του σημαιοφόρου, ονομασία πιθανώς προερχόμενη από τον αντίστοιχο βαθμό στο γενιτσαρικό σώμα), ε) Καραμπατζάκ μαχαλάς (Karabacak mahallesi), ο τουρκικός μαχαλάς της κωμόπολης, κ.ά.

Το 1853 το μεγαλύτερο μέρος του οικισμού, κυρίως το κέντρο του, καταστράφηκε από μεγάλη πυρκαγιά. Το γεγονός αυτό επέτρεψε την ανοικοδόμησή του βάσει σχεδίου. Μάλιστα περιορίστηκε η ιδιοκτησία των μεγαλοοικοπεδούχων και απέκτησαν ιδιοκτησία οι κάτοικοι που δεν είχαν καθόλου ή είχαν μικρά οικόπεδα. Σε κάθε πάροδο χτίστηκε και μία βρύση. Τα σπίτια ήταν συνήθως διώροφα ή τριώροφα.
Η κωμόπολη είχε μία μεγάλη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, η οποία χτίστηκε το 1843. Καταστράφηκε στην πυρκαγιά του 1853, ανοικοδομήθηκε όμως, μεγαλύτερη από πριν, μέχρι το 1860. Το νέο σχολείο των Κιουπλιών χτίστηκε το 1914-5, είχε 700 μαθητές  και συστέγαζε αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο. Ήταν εξατάξιο: μέχρι την τρίτη τάξη τα παιδιά διδάσκονταν μόνο ελληνικά, ενώ στις μεγαλύτερες τάξεις διδάσκονταν και γαλλικά και οθωμανικά τουρκικά. Λειτουργούσε και νηπιαγωγείο.
Στα Κιουπλιά, μάλιστα, είχε ιδρυθεί για την ανάπτυξη της εκπαιδευτικής δραστηριότητας (στα τέλη του 1890) η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα «Ιωάννης ο Χρυσόστομος», με ωραία λέσχη και μεγάλη βιβλιοθήκη.
Στα Κιουπλιά υπήρχαν 17 εργοστάσια επεξεργασίας μεταξιού, τα οποία απασχολούσαν συνολικά περί τις 700 εργάτριες. Υπήρχαν επίσης 4 βυρσοδεψεία, 2 Ευρωπαϊκές τράπεζες, ένα τηλεγραφείο, ένα πριονιστήριο, ένα αγγειοπλαστείο, 2 κεραμοποιεία, πολλά εργοστάσια κατασκευής πριονιών, κλαδευτηριών και μαχαιριών τα οποία στέλνονταν στην Αίγυπτο, στο Αϊδίνι και στα νησιά, 2 ταπητουργεία, 3 φαρμακεία, 5 ελαιοτριβεία, τέσσερις μύλοι: δύο νερόμυλοι και δύο κυλινδρόμυλοι, 3 λουτρώνες και 2 τζαμιά. Στα Κιουπλιά υπήρχαν ακόμα περί τα 120 εμπορικά καταστήματα.
Η κωμόπολη είχε άμεσες εμπορικές συναλλαγές με την Κωνσταντινούπολη, κυρίως λόγω της σιδηροδρομικής σύνδεσης. Από εκεί ψώνιζαν υφάσματα, γυαλικά, μπαχαρικά και γενικά βιομηχανικά προϊόντα. Παλαιότερα οι καταστηματάρχες των Κιουπλιών αγόραζαν τα εμπορεύματά τους από την Προύσα, η κατασκευή όμως της σιδηροδρομικής γραμμής Χαϊδάρ Πασά – Άγκυρα έγειρε την πλάστιγγα προς την πλευρά της Κωνσταντινούπολης, αλλά οδήγησε ταυτόχρονα την κωμόπολη σε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη.
Τα ίδια τα Κιουπλιά αποτελούσαν το κύριο εμπορικό κέντρο για τα γύρω ελληνικά χωριά.
Οι σημαντικότερες εμπορικές συναλλαγές αφορούσαν την αγορά του μεταξιού, που διαρκούσε ολόκληρο το καλοκαίρι. Η εμπορική κίνηση της κωμόπολης ελεγχόταν κατά κύριο λόγο από το ελληνορθόδοξο στοιχείο.
Στα Κιουπλιά υπάρχουν οι περίφημες υπόγειες σήραγγες και γέφυρες των σιδηροδρόμων του Χαϊδάρ πασά.

Στις 1 Σεπτέμβρη 1922, συνέλαβε τους 22 πρόκριτους και τους φυλάκισαν στο Δορύλαιο (Eski Şehır/ Εσκί Σεχίρ).