Ισπανικός εμφύλιος και Παγκόσμια Διανόηση

Ισπανικός εμφύλιος και Παγκόσμια Διανόηση

     Θα ήταν πολύ επιφανειακό (εύκολο) να χαρακτηρίσει κανείς, ειδικά για τους μη Ισπανούς, τον Ισπανικό Εμφύλιο ως την ένοπλη εσωτερική αντιπαράθεση στην Ισπανία, ή των κομμουνιστικών δυνάμεων ενάντια στον φασισμό ή τον Χριστιανικό Πολιτισμό ενάντια στη ενορχηστρωμένης ένοπλη παρέμβαση της Μόσχας.

     Ο Ισπανικός Εμφύλιος είναι ένα γεγονός πολύ ποιο συγκλονιστικό. Είναι εκείνος ο εμφύλιος που συνεχίζει να πυρπολεί τις ελεύθερες καρδιές των Ευρωπαίων και όχι μόνο, ακόμι και σήμερα, εβδομήντα τόσα χρόνια μετά την διεξαγωγή του. Ακριβώς γιατί αποτέλεσε μια ιστορική πράξη, τομή στη σύγχρονή Ιστορία. Γιατί δημιούργησε, στο συμπυκνωμένο χρόνο διάρκειάς του, τόσο έντονες ελπίδες και απογοητεύσεις, συγκρουσιακές καταστάσεις, και κυρίως αδιαπραγμάτευτα συναισθήματα και βίαιες μεροληπτικές εκτιμήσεις , στη συνείδηση των πολιτών όλου του κόσμου. Δεν ήταν ένας ακόμη περιφερειακός πόλεμος, αλλά ο «Άγιος Τόπος», σύμφωνα με τον Κέσλερ, όπου συγκρούστηκαν οι βασικές ιδεολογικές προτάσεις/κοσμοθεωρίες της εποχής.

     Απόδειξη ακριβώς αυτών των διεργασιών, είναι ο μεγάλος αντίκτυπος που είχε στη διανόηση της εποχής. Ο Ισπανικός Εμφύλιος ενέπνευσε τους μεγαλύτερους συγγραφείς και καλλιτέχνες των ημερών του με τρόπο ανεπανάληπτο. Γιαυτό αρκούν και μόνο τα ονόματα μερικών από όσους ως ανταποκριτές κάλυψαν φάσεις του όπως των Έρνεστ Χεμινγουέι, Τζώρτς Οργουελ, Τζων Ντον Πάσσος, Ιλία Έρενμπουργκ, Αντουάν Ντε Σεντ Εξπερύ, Ίντρο Μοντανέλλι και του ¨Ελληνα Νίκου Καζαντζάκη. Αν σ' αυτά προσθέσουμε τα ονόματα και τόσων ακόμη που κατατάχθηκαν στις Διεθνείς Ταξιαρχίες -εθελοντές από 50 χώρες - όπως το όνομα του Άρθουρ Κέσλερ ή του Αντρέ Μαρλώ, ή συμμετείχαν στο «Συνέδριο Υπεράσπισης της Κουλτούρας των Αντιφασιστών Συγγραφέων», υπό την προεδρία του τελευταίου και τη συμμετοχή του δικού μας, νεαρού τότε Στρατή Τσίρκα, που έγραψε και το τελικό ντοκουμέντο του Συνεδρίου, το ποίημα «Όρκος στον Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα», το οποίο απήγγειλε ο Λουί Αραγκόν, έχουμε σαφώς ένα φάσμα διανοουμένων που δεν συναντάμε σε καμιά άλλη φάση της Ευρωπαϊκής Ιστορίας. Ίσως γιατί πρόκειται για τον «τελευταίο ρομαντικό πόλεμο», όπως τιτλοφορεί την ελληνική εισαγωγή ο Δημήτρης Φιλιππής, που «έδωσε την ευκαιρία στη δημοσιογραφία να ταυτισθεί ως ένα μεγάλο βαθμό με την λογοτεχνία». Από αυτόν πηγάζουν και εμπνέονται το «Για ποιόν χτυπά η καμπάνα» του Χεμινγουέι, «Η Ελπίδα» του Μαρλώ, «Ο φόρος Τιμής στην Καταλωνία» του Όργουελ, «Η Ισπανική Διαθήκη» του Κέσλερ, μεγάλο μέρος της «Υπόθεσης Τουλάγιεφ» του Σέρζ, μα και μια σειρά κινηματογραφικών ταινιών, όπως η συγκλονιστική του Κ. Λόυτς: «Γη και Ελευθερία»

Η συνέχεια της ήττας στο εσωτερικό της χώρας είναι λιγο πολύ γνωστή. Το δικτατορικό καθεστώς σκόπιμα είχε επιδοθεί σε αργό πόλεμο φθοράς, με φρικιαστικές εκκαθαρίσεις σε όλα τα κατεκτημένα εδάφη, επενδύοντας έτσι στον τρόμο που θα στήριζε το μελλοντικό καθεστώς του. Πάνω από 150.000 άνθρωποι εκτελέστηκαν από τους φρανκικούς μεταξύ 1936 και 1943. Οι αιχμάλωτοι πολέμου αριθμούσαν πάνω από 500.000 και πολλοί υποχρεώθηκαν διά της βίας να συμμετέχουν σε «τάγματα εργασίας» ως σκλάβοι στην κατασκευή φραγμάτων, γεφυρών και αρδευτικών καναλιών. Περίπου 400.000 εξορίστηκαν, εκ των οποίων πολλοί δεν γύρισαν ποτέ. Γι’ αυτούς που έμειναν πίσω, ο φόβος ήταν τρόπος ζωής. Πολλοί που απελευθερώθηκαν από τις φυλακές ήταν σοβαρά άρρωστοι ή είχαν σπασμένο ηθικό από τον φόβο μήπως συλληφθούν ξανά. Η πείνα και η αδυναμία εύρεσης εργασίας υποχρέωσε τους Δημοκρατικούς σε μια εσωτερική εξορία. Η πολυδιαφημισμένη ειρήνη του Φράνκο σήμαινε τη σιωπή του νεκροταφείου.

Η Διανόηση, όμως, λογοτεχνία και η ποίηση, δέχεται τέτοιες απαγορεύσεις ;  Αποδείχθηκε πως όχι.